Thursday, May 17, 2007

HIV AIDS, ti nano bakop?


HIV/ Kugi ti gemendek?
= Human Immunodeficiency Virus
Kugi arnen ekerak AIDS
Kugi ji akumi nino babur lebenak enina ke menggerak. Kugi ninagabolo panga wenange nongo

AIDS ti nano?
= Acquired Immune Deficiency Syndrome
Ninangabolo pangamende kugi nengen nongo nen ninebe kambik wonge nongo

Kugi ti ini kime wongge nongo tamuni bakop?Nit nen jiaret jurak mea. Kugi ti oba wonange kwe o babur op negen wenange. Ap ti inikime nongo inikime kugi ti nongo enggolek. Pegigwi kugi nongo obat, panganen ambitak kugi ti ninikime lik lek a yogwe.


HIV/Kugi ti nen eyak bangge nongo nonggop?
Awo oba angalek mbake kwe endak oba ariak nongo at obabut paga, ti nongo kumi ugun eriak, kumi inambik agun ekwi nongo. Ti epunuk kugi nongo oba ap kangak tahun apilinggik, paga oba arigin, oba ange kenok kugi alom nongo at aret me abe kangge aret ebe aret kambingin.

HIV/ AIDS nano paga wiyanange?HIV/ AIDS wiyangge nongo:
1. Kumi ungun lirongon lipunuk lek penyakit HIV kangak ekwi
2. Liru owak ata anggen akumi inoba wenange kangak ekwi nongo
3. Ambi amiya, ambi wogokwi kenok HIV wiyangge
4. Ambi kumi kugi HIV/ AIDS inikime wenange me, angaluk ndake nongo oba ange.

HIV/ AIDS ungun wiyaniyak meya nongo:
1. Kumbi wakwi pangalek; 2. Kondok yungi; 3. Inebe lambunik wunongi pangalek; 4. Linggi kambuk yogwe pangalek; 5. Wone mbanak telepon paga yogwe; 6. Inanawi pangalek; 7. Lamo gigir eyap mbaninake pangalek; 8. Lako menggerak ambime nungwi pangalek; 9. Guma ambime wakwi paga; 10. Mobil paga ambime nogwi; 11. Wam/ geo pangalek; 12. Bongoyum ambi jikak ekwi pangalek.

Nit nongo erogo degegolorak mbakop HIV/ AIDS ?
O wak kenangan nit nonggop angango dengeniak:
A = Abstain, yaitu nit ungun-ungun eriyak neki ninakwi nimom ekologorak. Melakukan hubungan seks jika benar-benar sudah dewasa dan sudah menikah.
B = Baku setia, yaitu nit ungun-ungun eriyak lek, tidak melakukan seks dengan banyak pasangan.
C = Kondom, yaitu nit nen degegolorak. Kalo kita punya perilaku yang beresiko untuk kena HIV/ AIDS, mau tidak mau kita harus pake itu kondom biar tidak kena tular HIV.

Kalau nit nongo AIDS ti nano bakop?
Di nit tahap AIDS paga gengelogoner nit endak ninengen pingorak ti yi paga:
Ada diare atau mencret-mencret yang lama, bisa berbulan-bulan (lipiyorak)
Batuk-batuk terus sampai berbulan-bulan (kondok yoge lipiyorak)
Ada tumbuh jamur di torang punya mulut dan alat kelamin. Kugi inabe paga kunik wagi yorak.
Ada timbul bercak-bercak di kulit yang lama-lama jadi kanker kulit. Akumi inaga bolo paga inawin kungge.
Bisa kena penyakit kelamin yang tra sembuh-sembuh (GO, Syphilis). Kugi endange GO/ Syphilis nongo lek ange lek mondok dan lain-lain

Nonggop nduk nit ndegenggolorak mbakop?
Kugi o Papua yime o tahun langangge wangangge mondok ambik ange. Kugi yi mendek obat abu lek. Akumi obok inoba ange. Kugi inoba ange nongo inebe op aret igwi kwe, lik togon iyorak ti meya.

Aap inom, kumi inom, kugwi yi ninoba ambi ange kero arum pipak waruwok o HIV/ AIDS

No comments: